Kronik obstrüktif akciğer hastalığı,

astım,

akciğer enfeksiyonları (zatürre, verem ve bronşit gibi),

solunum yetmezliği,

akciğer kanseri ve sertleşmesi gibi pek çok hastalığı içeren solunum sistemi hastalıkları;

Türkiye’de tüm ölümlerin arasında, üçüncü sırada geliyor.

 

Solunum sistemi hastalıkları nedeniyle;

2022 yılında Türkiye’de 70 bine yakın kişi, yaşamını kaybetti.

 

Kanser nedeniyle gerçekleşen ölümlerin ise;
yaklaşık üçte birini, solunum sistemi ilişkili kanserler oluşturuyor¹.

 

Tüm dünyada yaklaşık 700 milyon kişi,

solunumsal hastalıklardan etkilenmekte iken; bu rakam Türkiye’de 10 milyona yakın².

 

Bu hastalıklar, hastaların ve ailelerinin yaşamlarını ileri derecede olumsuz yönde etkilerken;
sağlık hizmetlerine ve maliyetlerine büyük bir yük de oluşturuyor.

 

Uzmanlar, solunum sistemi hastalıkları ve

bu hastalıklara bağlı toplumsal ve ekonomik yükün;
büyük oranda önlenebileceğini ifade ediyorlar.

 

Türk Toraks Derneği ve

Türkiye Solunum Araştırmaları Derneği önderliğinde bir araya gelen

17 uzmanlık derneği ve 6 hasta derneğinden oluşan ‘Türkiye Solunum Koalisyonu’;

hem ulusal akciğer sağlığını iyileştirmeyi,

hem de bu durumdan kaynaklanan toplumsal ve ekonomik yükü azaltmayı, hedefliyor³.

 

Koalisyon; ulusal solunum stratejilerini oluşturmak,

oluşturulan ulusal solunum stratejilerinin uygulanmasını teşvik etmek ve izlemek yoluyla

ulusal akciğer sağlığını korumak ve iyileştirmek ve

Birleşmiş Milletlerin sürdürülebilir kalkınma hedefleri doğrultusunda,

2030 yılı sonu itibariyle; akciğer hastalıklarından ölümleri,

üçte bir oranında azaltmayı, amaçlıyor.

 

Uluslararası Solunum Dernekleri Forumu'nun (FIRS) girişimiyle,

Dünya Akciğer Günü olarak kabul edilen 25 Eylül'de;

sık karşılaşılan solunum hastalıklarına ve sebeplerine farkındalık yaratmak ve

çevresel etmenlere bağlı olması nedeniyle,

pek çoğunun ortaya çıkmadan önlenebileceğine dikkat çekmek isteyen

Türkiye Solunum Koalisyonu;
bu senenin teması olarak belirlenen:

‘Önlemlere ve tedaviye herkes erişsin. Fırsat eşitliği sağlansın!’

konusu üzerinde duruyor.

 

Koalisyon; ilk etkinliğini, İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin de katkılarıyla;

Müze Gazhane Etkinlik Alanında, Pazar yerinde

27 Eylül 2023 Çarşamba günü 13:00-19:00 arasında gerçekleştirecek.

 

Etkinlik kapsamında;

halk seminerleri,

solunum fonksiyon test ölçümleri,

bisiklet ergometrisi ve

solunum sağlığına yönelik egzersiz eğitimleri, halka ücretsiz olarak sunulacak.

 

Uzman doktorlar; hasta ve hasta yakınlarının,

hastalıklarının tanı ve tedavi süreçleri konusunda söyleşiler yaparak, soruları yanıtlayacaklar.

 

Türkiye Solunum Koalisyonu tarafından yapılan açıklamada;
solunum sistemi hastalıkları konusunda önem taşıyan 3 önemli sorunun yanıtları,

şöyle paylaşıldı:

 

1-Solunum sistemi hastalıkları için risk faktörleri nelerdir?

   Nasıl önlem alabiliriz?

 

Solunum sistemi hastalıklarının altında yatan temel risk faktörleri;

yoksulluk, erken çocukluk dönemi enfeksiyonları, yetersiz akciğer gelişimi,

tütün dumanına maruziyet (aktif ve pasif sigara içimi), hava kirliliği, mesleki maruziyet,

sağlık hizmetlerine erişimdeki yetersizlik, genetik ve obezitedir.

Fakat; ülkemizde bu risk faktörlerine karşı, etkili bir kontrol programı uygulanamamaktadır.

 

Solunum sistemi hastalıkları;

toplumun en yoksul kesiminde, en zengin kesimine göre;

yaklaşık 5 kat fazla görülmektedir ve buna paralel;
iki sosyoekonomik kesim arasındaki

‘doğumda beklenen yaşam süresi’nde gözlenen fark da artmıştır.

 

Avrupa’da 2010-2020 yılları arasında, sigara kullanım oranı artan tek ülke Türkiye’dir⁴.

2009-2019 yılları arasında 27 Avrupa ülkesinde,

hava kirliliğine bağlı erken ölüm oranlarında %23 azalma gerçekleşmişken;

Türkiye’de bu konuda bir azalma sağlanmamıştır⁴.

 

Hava kirliliğine bağlı erken ölümleri önleme açısından Türkiye;

Avrupa’nın en başarısız, üçüncü ülkesidir⁴.

 

Hava kirliliği; insan sağlığını olumsuz yönde etkilerken,

bir yandan da iklim krizine sebep olabilmektedir.

 

Türkiye’de, sigara içme salgınının 2012’den beri tekrar artmaya başlaması;

Türkiye’nin tüm illerinde hava kirliliği düzeyinin,

Dünya Sağlık Örgütü eşik düzeyinin üstünde olması,

yoksulluk artışı ve sağlığın sosyal belirleyicilerinin giderek bozulması,

Türkiye’de; önümüzdeki yıllarda, hastalık yükünün daha da artacağını düşündürmektedir.

 

Boy ve kilo değerleri kullanılarak hesaplanan vücut kitle indeksi incelendiğinde;

15 yaş ve üstü obez bireylerin oranı 2019 yılında %21,1 iken,

2022 yılında %20,2 olmuştur¹,

ancak; ülkemiz halen Avrupa’nın önde gelen ülkelerinden birisidir⁴.

 

Türkiye,  Avrupa ülkeleri arasında en az fiziksel aktivite – spor yapan ülkedir⁴.

Avrupa ülkeleri arasında; 65 yaş ve üzerinde grip aşısı yapılma oranının,

Sağlık Bakanlığı’nca reçete karşılığı ücretsiz temin edilmesine rağmen;
en düşük olduğu iki ülkeden biri, Türkiye’dir⁴.

 

Öneri:

Türkiye’de solunum sistemi hastalıklarının nedenlerine yönelik,

koruyucu kontrol politikaları geliştirilmeli,

göğüs hastalıkları uzmanlık alanı; bu kontrol politikalarında aktif olarak yer almalıdır.

 

Koruyucu kontrol politikalarının temelini;
solunum sistemi hastalıklarının gelişim riskinin artmasına katkıda bulunduğu bilinen

sosyal, politik, ekonomik ve kültürel kalıplardan kaçınma ve iyileştirme oluşturmalıdır.

 

Bunun için sağlığın sosyal belirleyicilerinin iyileştirilmesi zorunludur.

İnsanların doğdukları, büyüdükleri, yaşadıkları ve yaşlandıkları yaşam koşullarını iyileştirmek

(erken çocukluk gelişimi, eğitim düzeyi, iş ve çalışma koşulları, gelir ve sosyal statü,

barınma koşulları, sosyal çevre, toplumsal cinsiyet, nitelikli sağlık hizmetlerine ulaşım) ile

güç para ve kaynakların eşitsiz dağılımı ile mücadele etmek gerekmektedir.

 

Buna; 

risk faktörlerinin azaltılması,

uygun beslenme,

düzenli fiziksel aktivite ve aşılama ile erken tanı,

etkin tedavi ve hastalığın ilerlemesini durdurma çalışmaları, eklenmelidir.

 

Bu çerçevede;
Türkiye’de tütün kontrol çalışmalarının güçlendirilmesine,

termik santrallerin kapatılmasına,

Türkiye’nin fosil yakıtlardan çıkış takvimini bir an önce ilan etmesine,

kömür ve madencilik gibi nedenlerle;

ormanların ve doğanın tahrip edilmesine son verilmesine; acil gereksinim bulunmaktadır.

 

Buna ek olarak;
Türkiye’nin 2053’de net sıfır hedefine ulaşması için,

CO2 emisyonlarını süratle azaltması ve

iklim eylem planı ve yasasının çıkartılması gerekmektedir.

 

2-Solunum sistemi hastalıklarının erken tanısı nasıl olabilir?

   Etkin tedavi için ne yapılmalıdır?

 

Son üç yıldır yaşadığımız COVID-19 pandemisi ve

ülkemizde 11 ilde yaşanan deprem felaketi,

tüm dünyaya ve bizlere sosyal devlet, kamucu sağlık politikaları ve

güçlü birinci basamak hizmetlerinin ne denli önemli olduğunu gösterdi.

 

Türkiye’de 2003 yılında hayata geçirilen sağlıkta dönüşüm programı ile

sağlığın piyasalaştırılması ve meta haline getirilmesi

ülkenin her tarafında herkesin nitelikli koruyucu sağlık hizmetlerine ulaşımında

büyük engel oluştururken; tanı ve tedavi hizmetlerinin kışkırtıldığına şahit olduk.

 

Bu durum;
solunum hastalıklarının önlenmesi, erken tanısı ve etkin tedavisinde,

olumsuz sonuçlara yol açmaktadır.

 

Solunum fonksiyon testleri;
akciğer fonksiyonlarını değerlendirmekte kullanılan temel bir tetkiktir.

Solunumsal hastalıklar için risk faktörleri ve ilişkili şikâyetleri olan hastalarda uygulanmalıdır.

 

Türkiye’de, bu testlere ulaşım konusunda ve

uygun, nitelikli, standardize testlerin yapılması konusunda;

yukarıda belirtilen nedenlerle, çok ciddi sorunlar mevcuttur⁵.

 

Bu uygulamanın sağlıklı yapılamaması,

KOAH ve astım gibi hastalıkların tanısının konmasında ve takibinde;

ciddi sorunlara sebep olmaktadır.

 

Nitekim;
Sağlık Bakanlığı’nca 2011 yılında yapılan

Türkiye Kronik Hastalıklar ve Risk Faktörleri Çalışması’nda,

ikinci basamak sağlık kuruluşlarında yapılan spirometrilerin,

ancak %22,6’sının uygun olduğu görülmüştür⁵.

 

2004 yılında Adana’da yapılan BOLD çalışmasında;

KOAH’lı hastaların sadece % 8,4'ünün bir doktor tanısı aldığı saptanmıştır.

Günümüzde bu rakamın % 30’ları aştığı, tahmin edilmektedir.

 

Buna karşılık; tanı konulan hastaların;
bir kısmı etkin tedavi edilmemekte,

bir kısmı da gerektiğinden fazla, tedavi almaktadır.

 

Yapılan iki çalışmada;

GOLD rehberine uygun tedavi alanların oranı, % 28-60 arasında olduğu bildirilmiştir.

 

Solunum sistemi hastalıklarında; enfeksiyöz kökenli sorunlara bağlı

mortalite ve morbiditede azalma gözlenmektedir.

Ancak tüberküloz;
hem ülkemiz, hem de dünya için halen küresel bir sağlık sorunu olmaya devam etmektedir; 

ülkemizin artan göçmen yükünün, buna katkısı olmuştur.

 

Öneri:

Tüm topluma eşit, ücretsiz ve nitelikli sağlık hizmeti sağlayan,

hastalık gelişimini önlemeyi önceleyen ve

birinci basamak sağlık hizmetini güçlendiren bir sağlık sistemi; temel önceliğimizdir.

 

Solunum sistemi hastalıkları açısından;
nitelikli solunum fonksiyon testine erişim artırılmalı ve

bu uygulamanın standardizasyonuna yönelik, eğitim programları düzenlenmelidir.

 

Basamaklandırılmış sağlık hizmet sunumuna geçilmelidir,

basamaklar arasındaki bağlantılar, güçlendirilmelidir.

 

Solunum sistemi hastalıkları için gerekli muayene süresi,

her hasta için en az 20 dakika olacak biçimde, düzenlenmelidir.

 

3-Solunum sağlığı konusunda, Türkiye verileri yeterli midir?

 

Türkiye’de; solunum sistemi hastalıklarının sıklığı, risk faktörleri ile

tanı ve tedavi pratiği konusunda; yeterli güncel veriler bulunmamaktadır

 

Bu nedenle;
acilen, bu hastalıkların epidemiyolojik özelliklerini araştırmak amacıyla;
tüm ülkeyi temsil eden bir örneklem grubunda, saha çalışmasına gereksinim bulunmaktadır. 

 

Buna ek olarak;

Sağlık Bakanlığı ve SGK kurumunda bulunan veriler, araştırmacılara açık hale getirilmelidir.

 

Ancak, bu veriler sağlandıktan sonra;

en çok ihtiyaç olan alanlara odaklanmak,

etkili ve kapsamlı bir ulusal solunum sağlığı stratejileri geliştirmek; olası hale gelecektir.

 

Sağlık Bakanlığı'nca yürütülen,

Kronik Hava Yolu Hastalıkları Kontrol Programı'nın;

son bilimsel gelişmeler ve Türkiye verileri çerçevesinde, yeniden biçimlendirilmesine;
ivedilikle gereksinim bulunmaktadır. 

 

Kaynakça:

 

1- Türkiye Sağlık Araştırması 2022.

   https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Turkiye-Saglik-Arastirmasi-2022-49747

   Erişim 17 Eylül 2023.

 

2- Global Burden of Disease, “Global Burden of Disease”, 2019,

    https://vizhub.healthdata.org/gbd-results/

 

3- www.turkiyesolunumkoalisyonu.com

 

4- OECD/European Union (2022),

   Health at a Glance: Europe 2022: State of Health in the EU Cycle,

   OECD Publishing, Paris,

   https://doi.org/10.1787/507433b0-en

 

5- T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Halk Sağlığı Kurumu,

    Türkiye Kronik Hastalıklar ve Risk Faktörleri Sıklığı Çalışması, Ankara 2013. 

    https://ekutuphane.saglik.gov.tr/Ekutuphane/kitaplar/khrfat.pdf